جنسیت اسامی در زبان روسی یکی از مهمترین ویژگیهای ساختاری زبان روسی است؛ زیرا هر اسم در یکی از سه گروه مذکر، مونث یا خنثی قرار گرفته و این طبقهبندی بر شکل صفتها، ضمایر و حتی افعال تاثیر میگذارد. بدون شناخت جنسیت اسامی، ساخت جمله درست و درک دقیق متون دشوار میشود. همچنین، بسیاری از خطاهای رایج زبانآموز نیز ناشی از ناآشنایی با همین نظام جنسیتی است. به همین دلیل، یادگیری جنسیت اسامی برای هر زبانآموز ضروری بوده و پایهای محکم برای پیشرفت در تسلط بر زبان روسی فراهم میکند. در ادامه این مقاله قصد داریم درمورد جنسیت اسامی این زبان صحبت کنیم.
در زبان روسی با حرف آخر اسم در حالت پایه (مفرد، فاعلی) میتوان جنس اسامی را حدس زد. در جدول زیر نحوه تشخیص اسامی را در یک نگاه مشاهده میکنید.
| آخر اسم | جنس معمول | مثال روسی | توضیح خیلی کوتاه |
| ـа / ـя | مؤنث | мама، земля | ۹۰٪ مؤنث؛ اگر اسم مرد باشد → مذکر (مثلاً папа، дядя) |
| ـо / ـе / ـё | خنثی | окно، море، ружьё | تقریباً همیشه خنثی |
| حرف بیصدا (…ک، …т، …р، …н و غیره) | مذکر | дом، стол، брат | اگر آخرش هیچ واکهای نباشد، معمولاً مذکر است |
| ـй | مذکر | музей، герой | همیشه تقریباً مذکر |
| ـь نرم | اغلب مؤنث | ночь، дверь | بیشتر مؤنث؛ ولی تعداد مهمی مذکرند (مثلاً словарь، день) – باید حفظ شوند |
| ـмя | خنثی | имя، время | گروه کوچک، همه خنثیاند |
| وامواژههای بیصرف (مثلاً “какао”، “кино”) | اغلب خنثی | какао، метро | معمولاً خنثی، اما بعضی وقتها بر اساس معنی هم حساب میشوند |
دستهبندی کلی جنسیت در زبان روسی
در این بخش به بررسی جنسیت اسامی در زبان روسی میپردازیم. در زبان روسی سه جنسیت وجود دارد: مذکر، مونث و خنثی.
جنسیت مذکر (Мужской род)
اسامی مذکر در زبان روسی معمولاً به همخوان (بیصدا) ختم میشوند، مانند: дом (خانه)، город (شهر). همچنین اسامی که به й ختم میشوند نیز اغلب مذکر هستند، مانند: чай (چای) به علاوه برخی اسامی که به -а / -я ختم میشوند نیز مذکر محسوب میشوند، بهویژه زمانی که به اشخاص مذکر اشاره دارند، مانند: папа (بابا)، дядя (عمو/دایی)، мужчина (مرد) و در بعضی اسامی ختمشونده به ь نیز مذکر هستند، مانند: день (روز)، гость (مهمان)
مونث (Женский род)
بیشتر اسامی مونث در زبان روسی به -а یا -я ختم میشوند، مانند: книга (کتاب)، неделя (هفته) همچنین بسیاری از اسامی که به ь ختم میشوند نیز مونث هستند، مانند: дверь (در)، ночь (شب)
از آنجا که ь میتواند هم در اسامی مذکر و هم مونث ظاهر شود، تشخیص جنسیت این دسته از اسامی معمولا با تمرین و حفظ کردن انجام میشود.
خنثی یا نوتر (Средний род)
اسامی خنثی در زبان روسی معمولاً به -о یا -е ختم میشوند، مانند: окно (پنجره)، море (دریا) همچنین اسامی ختمشونده به -мя مانند: время (زمان)، имя (نام) نیزجزو اسامی خنثی هستند و از الگوی صرفی خاصی پیروی میکنند. بسیاری از اسامی دیگر نیز معمولا خنثی محسوب میشوند، مانند: кафе (کافه)، кино (فیلم)، такси (تاکسی)
اسامی با جنس مشترک در زبان روسی (Имена общего рода)
در زبان روسی بیشتر اسمها دارای جنس دستوری مشخص هستند، اما گروهی از اسامی وجود دارند که میتوانند هم به شخص مذکر و هم به شخص مونث اشاره کنند. به این اسامی، اسامی با جنس مشترک گفته میشود.
در مورد این اسامی، تعیین جنسیت تنها بر اساس شکل ظاهری یا پایان اسم کافی نیست، بلکه باید توجه کرد که اسم به چه شخصی اشاره دارد. در نتیجه، صفات، ضمایر و افعال همراه با اسم، با جنس طبیعی فرد (مذکر یا مونث) تطبیق پیدا میکنند، نه با شکل دستوری اسم.
برای مثال، واژهی сирота (یتیم) میتواند هم برای دختر و هم برای پسر به کار رود:
- он сирота
- она сирота
بیشتر اسامی با جنس مشترک از نظر ظاهری شبیه اسامی مونث هستند و معمولاً به -а یا -я ختم میشوند، اما تطابق دستوری آنها به جنس واقعی شخص بستگی دارد. نمونههای رایج از این اسامی عبارتاند از:
- сирота (یتیم)
- умница (باهوش)
- плакса (گریهکن)
- соня (خوابآلود)
- задира (دعواطلب)
اسامی با جنسیت مشترک بیشتر برای توصیف ویژگیهای شخصیتی یا وضعیت افراد به کار میروند و یادگیری آنها نیازمند تمرین و مشاهده کاربردشان در متن است.
جنسیت اسامی در حالت جمع
هنگامی که اسم جمع است، در عمل تطابق جنس با صفت، ضمیر یا فعل دیگر غالبا از بین میرود: یعنی صفت همرره جمع، دیگر بر اساس مذکر، مونث و خنثی تغییرر نمیکند ، بلکه تنها بر اساس عدد و حالت صرف میشود. به عبارت دیگر، در بیشتر موارد، در کاربرد معمولی هنگامی که اسم جمع است، جنس دستوری عملا جمع است، یعنی هم اسم، هم صفات و ضمایر همراه آن، حالت جم میگیرد بدون تمایز بین مذکر، مونث و خنثی.
تشخیص جنسیت بر اساس شکل ظاهری کلمه در زبان روسی
در زبان روسی میتوان در بسیاری از موارد جنسیت اسامی را از روی پایان کلمه تشخیص داد. در ادامه، پایانهای رایج هر جنسیت همراه با مثال آورده شده است. توجه داشته باشید که این قواعد کلی هستند و استثناهایی نیز وجود دارد.
پایان های رایج اسامی مذکر در زبان روسی
در این جدول میتوانید پایانهای رایج اسامی مذکر را مطالعه کنید.
| پایان اسم | مثال روسی | معنی |
|---|---|---|
| همخوان (بدون واکهٔ پایانی) | дом / стол | خانه / میز |
| -й | чай / герой | چای / قهرمان |
| -ь (در بسیاری از موارد مذکر است) | день / словарь | روز / فرهنگنامه |
| -ий | музей / санаторий | موزه / آسایشگاه |
پایان -ь میتواند هم مذکر و هم مونث باشد و بهتنهایی معیار قطعی تشخیص جنسیت نیست.
پایان های رایج اسامی مونث در زبان روسی
در این جدول میتوانید پایانهای رایج اسامی مونث را مطالعه کنید.
| پایان اسم | مثال روسی | معنی |
|---|---|---|
| -а | книга | کتاب |
| -я | неделя | هفته |
| -ь (بسیاری از اسامی مونثاند) | дверь / площадь | در / میدان |
| -ия / -ея (در واژههای چندهجایی) | Россия / линия | روسیه / خط |
برخی اسامی ختمشونده به -а / -я با وجود ظاهر مونث، مذکر هستند، مانند: папа (بابا)، дядя (عمو/دایی)، мужчина (مرد)
پایان های رایج اسامی خنثی در زبان روسی
در این جدول میتوانید پایانهای رایج اسامی خنثی را مطالعه کنید.
| پایان اسم | مثال روسی | معنی |
|---|---|---|
| -о | окно | پنجره |
| -е | море | دریا |
| -ё | копьё | نیزه |
| -мя (دستهٔ ویژه) | время / имя | زمان / نام |
استثناها و موارد خاص
در زبان روسی، جنسیت اسامی معمولا با نگاه کردن به پایان کلمه قابل تشخیص است؛ اما مانند هر نظام زبانی، استثنا و موارد خاص نیز وجود دارد.
اسامی با ظاهر مونث اما جنسیت مذکر
برخی اسامی در زبان روسی با وجود اینکه به -а یا -я ختم میشوند و ظاهری شبیه اسامی مونث دارند، از نظر دستوری مذکر هستند. این اسامی معمولاً به افراد مذکر اشاره دارند و تطابق صفت، ضمیر و فعل آنها به صورت مذکر انجام میشود.
نمونههای اسامی:
папа(پدر)дядя(عمو/دایی)мужчина(مرد)
اسامی غیرقابل صرف و جنسیت آنها در زبان روسی
برخی اسامی در زبان روسی صرف نمیشوند و شکل آنها در حالتهای دستوری مختلف تغییر نمیکند. بیشتر این اسامی از نظر جنسیت، خنثی محسوب میشوند.
نمونهها:
пальто(پالتو)метро(مترو)кино(فیلم)кафе(کافه)такси(تاکسی)жюри(هیئت داوران)
در این موارد، صفت و فعل معمولاً به صورت خنثی به کار میروند.
واژهی خاص «кофе»
واژهی кофе یک استثنای مهم است. با وجود آنکه این واژه بیصرف است، در زبان معیار روسی مذکر محسوب میشود:
чёрный кофе
در گفتار غیررسمی ممکن است به صورت خنثی نیز شنیده شود، اما در زبان رسمی و نوشتاری، کاربرد خنثی آن نادرست یا غیرمعیاری است.
جنسیت وام واژهها در زبن روسی (واژگان قرضی از سایر زبان ها)
وامواژهها در زبان روسی جنسیت خود را بر اساس قواعد زبان روسی میگیرند، نه بر اساس جنسیت در زبان مبدأ. بسیاری از وامواژهها بیصرفاند و به همین دلیل اغلب خنثی محسوب میشوند، اما این یک قاعدهٔ مطلق نیست و استثناهایی مانند кофе وجود دارد.
تطابق جنسیت در جملات
در زبان روسی، تطابق جنسیت از اصول اساسی ساختار جمله است و بر شکلگیری درست صفتها، ضمایر و سایر اجزای وابسته اثر میگذارد. هر اسم در روسی دارای یک جنسیت ثابت (مذکر، مونث و خنثی) است و واژگانی که به آن وابسته هستند باید از نظر جنسیت، عدد و حالت آن هماهنگ شوند.
تطابق صفت و موصوف
صفتها در زبان روسی باید با اسم پس از خود از نظر جنسیت هماهنگ باشند. برای درک بیشتر مثالهای زیر را مطالعه کنید.
- مذکر: новый стол (میز جدید)
- مونث: новая книга (کتاب جدید)
- خنثی: новое окно (پنجره جدید)
این تطابق در تمام حالتهای دستوری نیز حفظ میشود؛ برای مثال مفعولی یا مضاف الیه شکل صفت با اسم تغییر میکند. به مثال زیر توجه کنید.
- Я вижу нового друга (دوست جدید را میبینم)
تطابق ضمایر
ضمایر اشاره، ملکی و شخصی نیز باید با اسم تطابق داشته باشند. به مثالهای زیر توجه کنید.
- مذکر:этот дом (این خانه)
- مونث: эта машина (این ماشین)
- خنثی: это окно (این پنجره)
و در حالتهای مختلف، همانند صفتها حفظ میشود.
- Я люблю эту книгу. (این کتاب را دوست دارم)
- Он видит этого кота. (او این گربه را میبیند)
بنابراین، برای ساختن جمله درست در روسی، نه تنها باید جنسیت هر اسم را بهخوبی شناخت، بلکه باید شکل صحیح صفات و ضمایر هماهنگ با آن را نیز بهکار برد.
تطابق فعل در گذشته
در زبان روسی، فعل در زمان گذشته بر خلاف حال و آینده، بر اساس جنسیت و عدد فاعل صرف میشود. این یکی از ویژگیهای مهم دستور زبان روسی است که نشان میدهد جنسیت نه تنها بر اسم، صفت و ضمیر، بلکه بر شکل فعل گذشته نیز اثر میگذارد.
مفرد مذکر
فعل گذشته با پسوند -л میآید.
- Он пришёл.
- او (مرد) آمد.
مفرد مونث
برای مونث، پسوند -ла استفاده میشود.
- Она пришла.
- او (زن) آمد.
مفرد خنثی
برای خنثی، پسوند -ло به کار میرود (اغلب موارد برای اشیا یا فاعلهای خنثی).
- Оно упало.
- آن (شیء/ کودک) افتاد. (در صورتی که جنسیت کودک مشخص نباشد).
جمع (برای هر سه جنس یکسان)
در حالت جمع، همه جنسیتها با پسوند -ли صرف میشوند.
- Они пришли.
- آنها آمدند.
جنسیت اسامی قرضی و خارجی در روسی
در زبان روسی، اسامی قرضی و خارجی (заимствованные слова) معمولا بر اساس قواعد ثابت و استانداردی هستند که بر پایان واژه، ساختار آوایی و میزان سازگاری با الگوهای روسی تکیه دارند.
اسامی قرض با پایان –о / –е
طبق دستورهای رسمی (Грамматика РАН)، واژههای قرضی که о یا е پایان میگیرند، حتی اگر معنیشان جاندار باشد، خنثی محسوب میشوند. به مثالهای زیر توجه کنید.
- метро: مترو: خنثی
- кино: سینما: خنثی
- какао: کاکائو: خنثی
- шоссе: بزرگراه: خنثی
اسامی قرضی با پایان بیتغییر
بسیاری از وام واژهها که با حروفی и / у / ю / э تمام میشوند، در روسی تغییر نمیکنند و معمولا خنثی در نظر گرفته میشوند. برای درک بیشتر مثالهای زیر را مطالعه کنید.
- такси: تاکسی: خنثی
- жюри: هیئت داوران: خنثی
- меню: منو: خنثی
- бургер-меню: منوی بررگر: خنثی
وامواژههایی که با همخوان
طبق Грамматика русского языка، اگر واژه خارجی با همخوان ختم شوند، معمولا مطابق الگوی روسی، مذکر هستند. به مثالهای زیر توجه کنید.
- дизайн: طراحی: مذکر
- фильм: فیلم: مذکر
- комикс:کمیک: مذکر
- геймплей: گیم پلی: مذکر
البته استثناهایی نیز وجود داد که به همخوان ختم میشوند اما مونث هستند، به مثالهای زیر توجه کنید.
салями
салями
وامواژههای پایانیافته به -а / -я
در زبان روسی، وامواژههایی مطابق قواعد روسی که با -а / -я پایان مییابند، مونث هستند. البته همیشه هم اینطور نیست، چراکه اشاره به مرد باشد، ممکن است مذکر باشد. به مثالهای زیر توجه کنید.
- пицца: پیتزا: مونث
- арена: آرنا: مونث
- сцена: صحنه: مونث
- маэстро: استاد: مذکر
- коуч: مربی: مذکرر
وامواژههایی چند جنسیتی
برخی از واژهها در زبان روسی، اجازه دو جنسیت دارند. به مثال زیر توجه کنید.
- кофе: قهوه
- در قدیم: مذکر
- استفاده جدید: خنثی
اسامی کوتاه شده (مخففها)
در این زبان مخففها جنسیت واژه کامل را حفظ میکنند. اما بسیاری از مخففها جنسیت واژه اصلی را حذف نمیکنند، بلکه بر اساس آخرین حرف ظاهر تعیین میشود. (مثلاً ВУЗ مذکر است، چون به З ختم میشود). مثالهای زیرا را مطالعه کنید.
- МГУ (دانشگاه مسکو): مذکر(университет)
- ООН (سازمان ملل): مونث (организация)
تغییر جنسیت در برخی اسامی
در زبان روسی، جنسیت دستوری اسمها ذاتاً ثابت است و برخلاف برخی برداشتها، اسمها بهطور واقعی جنسیت خود را تغییر نمیدهند. آنچه گاهی بهاشتباه «تغییر جنسیت» نامیده میشود، معمولاً به یکی از این موارد مربوط است: وجود هنجارهای موازی محدود، تحول تاریخی زبان، یا تغییر در تطابق صفت و فعل، نه تغییر جنسیت خود اسم. برای مثال، واژه кофе دارای دو هنجار پذیرفتهشده است: در هنجار سنتی و رسمی مذکر محسوب میشود و در گفتار محاورهای مدرن استفاده خنثی آن نیز مجاز دانسته شده است. در مورد اسامی جاندار مانند врач، профессор یا коуч، جنسیت دستوری اسم همواره مذکر باقی میماند، حتی اگر به زن اشاره شود؛ در این حالت، آنچه ممکن است تغییر کند تطابق فعل یا صفت بر اساس جنس طبیعی در گفتار محاورهای است، نه جنسیت اسم. همچنین اسمهایی مانند папа، дядя و мужчина با وجود پایان ظاهراً مونث، همواره مذکر هستند و در هیچ سطحی از زبان معیار یا محاورهای جنسیت آنها تغییر نمیکند؛ کاربرد مونث برای این واژهها حتی در طنز نیز از نظر دستوری صحیح محسوب نمیشود. وامواژهها نیز پس از ورود به زبان روسی معمولاً یک جنسیت دستوری ثابت میگیرند و تغییر جنسیت برای آنها هنجار محسوب نمیشود؛ برای نمونه، واژه коуч فقط مذکر است و استفاده خنثی از آن پشتوانه هنجاری ندارد.
ترفندهای به خاطر سپردن جنسیت در زبان روسی
در این این بخش ترفندهای به خاطر سپردن جنسیت در زبان روسی را بررسی میکنیم.
حفظ اسم با یک صفات کوچک
در این ترفند میتوانید اسم را با یک صفت کوچک حفظ کنید و در دفترچه لغت خود، جنسیت را با رنگ مشخص کنید، مثلا آبی: مذکر، قرمز: مونث و سبز: خنثی. این کار کمک میکند تا صفات با نشانه در ذهن شما تداعی شود و یادگیری آنها راحتتر شود.
روش سه گانه (اسم+ صفت+ جمله)
در این تکنیک، اسمها را تنها حفظ نمیکنید، بلکه همیشه با یک صفت و یک جمله کوتاه یاد میگیرید. این جمله باعث میشود جنسیت در قالب ساختار جمله، آهنگ زبان و نقش دستوری در حافظه بماند و تنها حفظ نشود.
تصویرسازی و ارتباط احساسی
در این روش برای هر اسم یک تصویر و احساس ذهنی میسازید؛ مثلا ماشین را با یک تصویر رنگی تصور کرده و آن را با جنسیت خاصی به خاطر میسپارید. تصویر باعث میشود مغز اطلاعات را چند برابر بهتر ذخیره کند، چون هم دیداری است و هم احساسی و این موضوع باعث ماندگاری جنسیتها میشود.
جنسیت چند کلمه پرکاربرد که همه اشتباه میگویند
در جدول زیر میتوانید چند کلمه پرکاربرد روسی که معمولا زبانآموزان جنسیتشان را اشتباه میگویند را مشاهده کنید.
| کلمه | جنسیت دستوری درست | توضیح دقیق | معنی |
|---|---|---|---|
| папа | مذکر | پایان -а دارد، اما از نظر دستوری همیشه مذکر است | بابا / پدر |
| дядя | مذکر | ظاهر مونث دارد، ولی جنسیت دستوری آن مذکر است | عمو / دایی |
| мужчина | مذکر | اسم جاندار با پایان -а، اما همواره مذکر | مرد |
| коллега | مونث (کاربرد برای زن و مرد) | جنسیت دستوری مونث؛ میتواند به هر دو جنس اشاره کند | همکار |
| сирота | مونث (کاربرد برای زن و مرد) | جنسیت دستوری مونث؛ تطابق میتواند معنایی باشد | یتیم / یتیمه |
| умница | مونث (کاربرد برای زن و مرد) | اسم ارزیابانه؛ از نظر دستوری مونث است | آدم باهوش / زرنگ |
مشکلات رایج زبانآموزان و راهکار نهایی
یادگیری جنسیت اسامی در زبان روسی برای زبانآموزان معمولا با چالشهایی مانند تشخیص جنسیت از روی پایان کلمه، تطبیق صفتها و ضمایر، صرف فعل جمع و حالت مفعولی جاندار، استثناها و وامواژهها و حفظ هماهنگی در جملات طولانی همراه است. بسیاری از این چالشها به دلیل آشنا نبودن با استثناها یا نداشتن تمرین دوام رخ میدهد. در نتیجه برای رفع این مشکلات، زبانآموزان میتوانند از تمرینهای منظم با جدولهای جنسیت اسامی، حفظ استثناهای رایج، استفاده از مثالهای واقعی در متنها، مکالمه و تمرین تطبیق صفتها و ضمایر با اسم در جملههای کوتاه و بلند بهره ببرند. علاوهبر این، یادداشت برداری و مرور روزانه جنسیت اسامی جدید و وامواژهها کمک میکند تا هماهنگی صحیح در نوشتار و گفتار به تدریج نهادینه شود و خطاهای رایج کاهش یابد.
رایجترین اسامی دخترانه و پسرانه روسی
در این بخش قصد داریم رایجترین اسم روسی دخترانه، پسرانه و اسم روسی به زبان روسی و تلفظ فارسی آنها را به شما معرفی کنیم.
در جدول زیر میتوانید اسامی روسی دخترانه و پسرانه روسی را مطالعه کنید.
| اسم به روسی | جنسیت | تلفظ فارسی | معنی |
|---|---|---|---|
| Валерия | دخترانه | والریا | سالم، قوی |
| Михаил | پسرانه | میخائیل | مانند خدا، فرشته |
| Ирина | دخترانه | ایرینا | صلح، آرامش |
| Тимофей | پسرانه | تیمفونی | احترام به خدا، پرستش کننده خدا |
| Алиса | دخترانه | آلیسا | نجیب و روشن بین |
| Алексей | پسرانه | آلکسی | محافظ، مدافع |
| Алина | دخترانه | آلینا | زیبا، روشن |
| Павел | پسرانه | پاول | کوچک، فروتن |
| Константин | پسرانه | کنستانتین | پایدار، ثابت |
فایل صوتی ۱۰۰ اسامی رایج دخترانه به زبان روسی
- گوینده: g-2
- مدت: ۲دقیقه
۱۰۰ اسم رایج دخترانه به زبان روسی
فایل صوتی ۱۰۰ اسم رایج پسرانه به زبان روسی
- گوینده:
- مدت: ۲دقیقه
۱۰۰ اسم رایج پسرانه به زبان روسی
جمع بندی
در زبان روسی، جنسیت اسامی نقش اساسی در ساختار جمله دارد و بر شکل صفتها، ضمایر و حتی افعال در گذشته تاثیر میگذارد. یادگیری جنسیت اسامی باعث میشود جملهها دقیق، طبیعی و مطابق با قواعد ساخته شوند و از خطاهای رایج در گفتار و نوشتار جلوگیری شود. به عنوان مثال، اسم книга (کتاب) مونث است و باید با صفت مونث مانند новая книга (کتاب جدید) بیاید. آشنایی با اصول به زبانآموز کمک میکند تا سریعتر روانسازی کرده و روسی را حرفهای تر و مطمئنتر بهکار ببرد.
آیا شما روشی برای یادگیری بهتر حنسیت اسامی در زبان روسی میشناسید؟ تجربیات و نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
چرا یادگیری جنسیت اسامی در زبان روسی برای زبانآموزان اهمیت دارد؟
یادگیری جنسیت در اسامی روسی اهمیت زیادی دارد، چراکه تقریبا تمامی ساختارهای مهم زبان به آن وابسته هستند.
چطور جنسیت اسامی بر جمع بستن در زبان روسی تاثیر میگذارد؟
جنسیت اسامی در روسی روی جمع بستن تاثیر دارد، چراکه هر جنس الگوی هاصی برای پسوندهای جمع دارد و شناخت جنسیت باعث میشود شکل درست جمع را سریعتر و دقیقتر تشخیص دهیم.
چگونه میتوان از روی پایانبندی اسم در زبان روسی جنسیت آن را تشخیص داد؟
پایانبندی اسم در زبان روسی معمول جنسیت را نشان میدهد؛ مثلا -а/-я برای مونث، بدون پسوند یا -й/ь برای مذکر و -о/-е برای خنثی به کار میرود.
- منبع: gramota
هنوز نظری ثبت نشده است.